E por fin temos o xogo

Pois case finalizado o ano recibimos os xogos elaborados por INCUDE grazas á axuda da Deputación da Coruña e da Vicerreitoría de Estudantes da UDC.

Un xogo cunha imaxe moi profesional que iremos distribuíndo nos próximos días.

Tentaremos que o xogo sirva para dar a coñecer a historia dos irmandiños dun xeito lúdico.

Castelo de Castro Caldelas

O castelo de Castro Caldelas é unha fortaleza medieval situada no cumio de Cima de Vila (Castro Caldelas), sendo o seu monumento máis emblemático; pertenceu á casa de Lemos.

Da construción orixinal consérvanse as murallas, tres torres, a casa do administrador e o patio de armas cun alxibe, pero non o foxo que en tempos debeu rodear o recinto.

Non se conserva documentación sobre a construción da fortaleza. En 1336 o castelo foi reconstruído por Pedro Fernández de Castro para dominar os seus novos dominios regalados polo rei Afonso XI. En agosto de 1469, durante a gran guerra irmandiña, as tropas ó mando de Diego de Lemos asediaron e derrubaron o castelo. Unha vez derrotados e represariados os irmandiños, e logo de pacificar a zona, foi mandado reconstruír de novo por Pedro Álvarez Osorio, coa man de obra gratuíta dos vasalos obrigados. A veciñanza presentou un preito pola forte suba de impostos, fallando a favor do pobo a Real Audiencia de Valladolid 167 anos despois.

En 1560 remátase a reconstrución do castelo, segundo consta na inscrición da porta das carruaxes. A restauración fíxose á moda renacentista, e incluíuse un pazo no interior do castelo. Por un lado é un edificio militar e por outro un edificio para vivenda.

En 1794 o señorío de Lemos incorporouse por vía matrimonial á casa de Alba. O castelo estivo habitado até o século XIX por Sol Stuart, parente dos Duques de Alba. En 1991 a casa de Alba cedeu o castelo ó concello de Castro Caldelas con fins culturais. O 17 de novembro de 1994 foi nomeado ben de interese cultural.

Diego de Lemos

De Diego de Lemos, Señor de Sober, Amarante e Ferreira, descoñecemos cando naceu, se ben sabemos que era fillo de Alonso López de Lemos e Balboa, señor de Sober e Pantón. Morreu en Ferreira de Pantón en 1492. Foi un aristócrata da nobreza media, e un destacado dirixente irmandiño.

Ao fronte dunha parte dos sublevados, Diego de Lemos derrubou o Castelo de Castro Caldelas, despois reconstruído. No ano 1467, dentro desta Gran Guerra Irmandiña, comandou xunto a Pedro Osorio e Afonso de Lanzós un exército de fidalgos e campesiños que conseguiu devastar numerosas fortalezas, principalmente da casa de Andrade.

Acudiu a Pontedeume en axuda de Afonso de Lanzós, pero este fuxira, e Pedro Madruga invitouno a abandonar a loita.

O seu sepulcro está no Mosteiro de Santa María de Ferreira de Pantón.

Rocha Forte

O castelo da Rocha Forte foi o castelo medieval máis emblemático da mitra compostelá, entre o ano 1240 ao 1467, ano no que foi destruído ata os seus alicerces polos irmandiños. Nel tiveron lugar feitos moi sinalados da historia de Compostela.

A Rocha convertérase nun edificio odiado polos labregos da zona. Os soldado do arcebispo agrupados no destacamento da Rocha roubaban o gando, secuestraban labregos para esixirlles rescate e violaban mulleres. As denuncias quedaron rexistradas no Libro do Concello de Santiago e máis no Preito Tavera-Fonseca.

Por estes motivos in dos primeiros obxectivos da Irmandade en Compostela foi o Castelo da Rocha Forte, xa que simbolizaba máis que calquera fortificación o poder do arcebispado de Santiago e símbolo da opresión feudal, polo que foi atacado por gran cantidade de xentes (sobre 11.000 persoas, baseándonos de novo nas testemuñas do Preito Tabera-Fonseca) e derrubado.

Foi unha das primeiras fortalezas en seren derrubadas polas Irmandades durante a Gran Revolta Irmandiña e, ao contrario doutros moitos, nunca foi reconstruído. Grazas a que se atoparon restos de munición de catapulta no interior do recinto, sábese que os Irmandiños utilizaron este tipo de artillería.

Estalido

Por que estala na primavera de 1467 a insurrección galega da xente común? Os de abaixo, din eles mesmos, "non podían resistir" os agravios e as violencias e os tributos dos señores das fortalezas; os de arriba, con evidencia, non podían seguir gobernando da mesma maneira que no pasado.

Hai que dicir que a anarquía nobiliar é anterior ao levantamento xeral dos vasallos contra os seus señores. Resulta incuestionable a incapacidade histórica da nobreza galega, a finais da Idade Media, para gobernar o reino e exercer o seu dominio social sen  unha violencia física desmesurada, respectando costumes  e leis, isto é, conservando o respecto dos seus vasallos, o apoio da Igrexa, e, sobre todo, a unidade da clase señorial galega e o amparo da monarquía castelá. A revolución irmandiña é a consecuencia do fracaso irreversible dunha clase dirixente.

Carlos Barros

Vicetto

Os irmandiños gobernaron o reino de Galicia entre 1467 e 1469: é a única vez na historia de Galicia que a xente común protagoniza, en grao remarcarble, un acontecemento ao cabo vitorioso. Estas características, protagonismo campesiño-popular e resultados positivos, definen como extraordinarios dos sucesos de 1467-1469.

Nada foi igual en Galicia tras o paso do furacán irmandiño. O historiador Benito Vicetto, descubridor da importancia histórica do levantamento galego de 1467, caracterízao, en 1872, como "a epopea máis grande e admirable que rexistran nos seus anais todos os antigos reinos da antiga Iberia", e desde logo non lle falta razón, incluso contando coa esaxeración que encerra a frase, froito do entusiasmo persoal do noso romántico liberal. A realidade é que a revolución irmandiña é unha das revoltas sociais que mellor expresan en Europa a crise do mundo medieval e a orixe da modernidade; seguramente, a primeira revolta popular en canto a posibilidade de dispor documentalmente do punto de vista dos seus actores.

Texto de Carlos Barros

Os carteis do xogo

O xogo vai avanzando, pasiño a pasiño, cara a súa presentación no mes de Nadal. Grazas ao noso ilustrador o xogo vai quedando cun aspecto moi profesional, e os carteis que o anuncian non son menos vistosos.
Este que mostramos é un deles.

Irmandade Fusquenlla

A Irmandade Fusquenlla foi unha irmandade formada en 1431 nas terras de Nuno Freire de Andrade, alcumado O Mao, por mor da extrema dureza con que trataba os seu vasalos. Así a revolta nace entre Pontedeume e Betanzos, pero acaba por estenderse a outras comarcas dos bispados de Lugo, Mondoñedo e Santiago. Ao fronte da revolta estaba Roi Xordo, un fidalgo da Coruña ou Ferrol.

Os séculos XIV e XV son dunha gran conflitividade social. Sucédense diversos enfrontamentos protagonizados polos veciños das cidades de Compostela (a irmandade de Roi Sánchez fundada en 1418 rebélase no 1421 contra o bispo), Ourense (en 1419 unha revolta acaba coa morte do bispo), Lugo e Tui contra o señorío episcopal.

No ano 1431 nas terras de Nuno Freire de Andrade, o Mao, e con motivo da visita do infante Henrique de Aragón a Galicia, o Andrade impón unha nova taxa. A reacción dos seus vasalos ante este novo exceso é inmediata: os viláns, capitaneados por Roi Xordo, derruban algunhas casas fortes, viñas e hortas aos Andrade, estendendo despois as súas accións a comarcas enteiras. Así, tras pórlle lume e derrocar parte do castelo de Betanzos, os irmandiños tentan atacar Compostela, onde fuxira Nuno Freire coa familia. Alí as tropas do arcebispo fanlles fronte e deben retirarse. Sabedores do regreso dos Andrade ao castelo de Moeche, os irmandiños marchan cara el para pórlle sitio, pero son derrotados na batalla do Eume.

En principio a revolta irmandiña de 1431, é outro dos varios enfrontamentos entre as “clases medias” e os grandes señores que se dan na etapa de crise baixomedieval. Mais a dimensión que acada a revolta mereceu o título de primeira guerra irmandiña, aínda sen chegar á xeneralización da guerra que se produciu no 1467.

Pedro Osorio

Pedro Osorio de Villalobos, señor de Navia, Burón e Val de Lourenzá, foi un nobre galego que foi xefe da Irmandade no centro de Galicia, en especial no señorío de Santiago, onde participou activamente na destrución do castelo de Rocha Forte.

Era o quinto fillo de Pedro Álvarez Osorio, señor de Villalobos e primeiro conde de Trastámara, que faleceu despois do cerco de Santiago de Compostela. Por matrimonio estaba vinculado á familia dos Moscoso.

Foi derrotado por Pedro Madruga na Almáciga, ás portas de Compostela, e en 1469 quedou preso por Diego de Andrade en Pontedeume onde morreu.

Tivo catro fillos do seu matrimonio con Urraca de Moscoso; Afonso Osorio de Moscoso (que morreu de peste en 1496 en Flandres), Bernal Yáñez de Moscoso, Rodrigo Osorio de Moscoso, segundo conde de Altamira finado o 15 de xaneiro de 1510 en Orán e Álvaro Osorio de Moscoso, dominico bispo de Astorga.

Xa comentamos que curiosamente un dos seus fillos, Rodrigo, casou con Tereixa de Haro e Andrade, filla do seu captor Diego de Andrade.

Diego de Andrade

Diego de Andrade foi un nobre galego, fillo de Fernán Pérez de Andrade, O Mozo, de quen herdou os señoríos de Pontedeume, Ferrol e Vilalba. Os Reis Católicos outorgáronlle o título de Conde de Vilalba. A pesar dos territorios familiares, os Andrade eran entón unha casa abaixada, polo que buscaron un bo casamento, como foi con María das Mariñas, filla primoxénita de Gómez Pérez das Mariñas, o que lle deu a posesión das terras das Mariñas dos Condes e as dos Frades, que formaron a xurisdición de Miraflores. Isto fixo a Diego de Andrade señor dun gran territorio que abarcaba as terras comprendidas entre A Coruña, Ferrol e Vilalba.

Nos inicios da revolta irmandiña Diego de Andrade tentou de fuxir a Castela por medo á irmandade, mais foran presos pola condesa de Ribadavia. Recuperada a liberdade logo de dous anos de cadea e morto xa seu pai, tomou nunha noite a fortaleza de Pontedeume, en poder do arcebispo de Santiago, Alonso de Fonseca. Así mesmo, prendeu na fortaleza de Pontedeume a un dos xefes da revolta, Pedro Osorio, finando nela. Deste xeito quedou descabezado o movemento irmandiño pois xa morrera Alonso de Lanzós. O tercceiro home forte dos irmandiños, Diego de Lemos, morreu de morte natural na súas posesións en Ferreira.

Finalizada a guerra irmandiña, os nobres galegos coaligáronse para restauraren o seu anterior poderío e reedificaren as fortalezas. O arcebispo de Santiago, Alonso de Fonseca non vía con bos ollos esta alianza pois supuña unha ameaza ao seu poder. Na reedificación da fortaleza de Altamira, capital dos estados de Lope Sánchez de Moscoso, o arcebispo, coa axuda do seu irmán, Luís de Acevedo, tentou expulsar aos que estaban reedificando a fortaleza.

O señor de Altamira pediu axuda aos nobres galegos e ao seu chamado acudiron Diego de Andrade, co seu sogro Gómez Pérez das Mariñas, Sancho Sánchez de Ulloa, Pedro Álvarez de Soutomaior e Pedro Álvarez Osorio, conde de Lemos. O enfrontamento, coñecido como a Batalla de Altamira tivo lugar o 13 de xuño de 1471 e rematou coa vitoria dos nobres.

Diego de Andrade morreu durante a súa participación na conquista de Granada e como moitos dos seus devanceiros foi soterrado no mosteiro de Monfero.

Do seu casamento con María das Mariñas tivo un fillo e dúas fillas: Fernando, Tareixa e Violante. Fernando herdou o señorío do seu pai.

Como curiosidades podemos dicir que na batalla de Altamira, Gómez Pérez das Mariñas tomou partido polo seu xenro Diego de Andrade, casado coa súa filla María, e en contra dos intereses doutro xenro Luis de Acevedo, casado coa súa filla Xenebra. Por outra banda a filla de Diego de Andrade, Tareixa, casou con Rodrigo Osorio de Moscoso, quen era fillo do xefe irmandiño Pedro Osorio, executado como vimos por Diego de Andrade.

Gómez Pérez das Mariñas e Ribadeneira

Aínda que naceu moito despois dos sucesos que nos ocupan, sempre esta ben coñecer algo da nosa historia e da importancia desta liñaxe . O día 19 de outubro foi o aniversario da súa morte.
Entre os herdeiros de Gómez Pérez das Mariñas, de quen xa falamos, está Gómez Pérez das Mariñas e Ribadeneira, que naceu seguramente en Viveiro en 1539.
Era fillo de Fernán Díaz de Ribadeneira (viuvo da neta de Gómez Pérez, Constanza das Mariñas), e da súa segunda muller e sobriña política Berenguela das Mariñas.
Gómez Pérez das Mariñas e Ribadeneira foi político, diplomático e militar, destacando pola súa condición de gobernador de diferentes territorios, e finalmente das Filipinas, onde hoxe pervive a cidade Dasmariñas, na súa honra.
Foi o primeiro gobernador español en establecer contactos con Xapón, e potenciou as relacións comerciais con China.
En 1582 e 1584 dúas expedicións españolas fracasaran no seu intento de capturar a fortaleza de Ternate situada nas Illas Molucas. O gobernador planeou en segredo unha nova expedición e mandou diante ao seu fillo Luis e logo embarcou na galera A Capitá, de 28 bancos. Ao parecer os remeiros da súa galera eran chineses, a soldo e, segundo un cronista, sen encadear e armados..
En outubro de 1593 o gobernador partiu de Cavite para Pintados onde ía reunirse coa frota do seu fillo. Xuntas ambas as frotas, acudiría ás Molucas. Pero unha noite os remeiros chineses fixéronse co control da galera asasinando ao gobernador.

GOMEZ PEREZ DAS MARIÑAS

Gómez Pérez das Mariñas probablemente naceu en Betanzos e os seus dominios principais estendíanse polas terras comprendidas entre esta poboación e A Coruña.
Sendo aínda un rapaz estivo na corte do rei Xoán II que sentía moito aprecio por el. Tamén serviu con lealdade ao seu fillo o rei Henrique IV. O rei concedeulle en 1467 o ano en que estalou a Gran Revolta Irmandiña, a propiedade dunhas casas na Coruña como compensación dos gastos que lle ocasionara a defensa da cidade do conde de Benavente.
Durante a Revolta marchou a refuxiarse no Mosteiro de Samos e logo foi un dos principais dirixentes nobiliarios para retomar as súas fortalezas e as do seu xenro, Diego de Andrade.
Casou con Tareixa de Haro coa que tivo tres fillas, María das Mariñas que casou con Diego de Andrade; Constanza das Mariñas e Xenebra das Mariñas. Mais dúas que non chegaron a maiores Berenguela e Tareixa.
Testou o 4 de novembro de 1474 na Coruña, deixando disposto que fose enterrado na igrexa do convento de San Domingos de dita cidade.
Unha das súas propiedades nas Mariñas foi a Torre de Bergondo, hoxe coñecida como Pazo de Mariñán.

Irmandiña

No imaxinario colectivo galego os irmandiños quedaron como unha mostra do que pode facer o pobo unido. E por iso os termos irmandiños, irmandade e demais son empregados en tantas ocasións ao longo da historia.
Así diferentes seleccións deportivas galegas son alcumadas como forzas de Breogán, outro exemplo do que falamos, e tamén coma irmandiña.

Probando o xogo

Este mes de setembro está a ser moi intenso nas probas do xogo para facelo mais entretido.
O prototipo do xogo polo de agora ten moi boa pinta.

Un video como avance do xogo

Irmandiños 1467-1469 from Polinoker on Vimeo.

ALONSO DE LANZOS

Alonso (ou Afonso) de Lanzós era nobre e un dos dirixentes irmandiños mais destacados. Lanzós ergueuse contra a casa dos Andrade, aos que servira, por afrontas á súa propia familia e logrou vencer todas as súas fortificacións, agás a de Moeche, aínda que finalmente foi preso por Fernán Pérez Parragués e rematou nun calabozo dos Andrade.

Era orixinario de Betanzos e serviu ao seu curmán Fernán Pérez de Andrade para despois pasar á casa dos Gómez Pérez das Mariñas.

Na revolta de 1467 Lanzós asumiu o mando das milicias populares, en Betanzos e Mondoñedo. Cando no final da revolta Pedro Osorio e Diego de Lemos vendo todo perdido réndense, Lanzós fai outro tanto ante o bispo de Santiago, Alonso de Fonseca II.

Fixo testamento o 21 de maio de 1480 na cidade da Coruña e mandou ser enterrado no convento de San Francisco da Coruña onde di que descansaban os seus devanceiros.

XOGO DOS IRMANDIÑOS

A asociación Universitaria INCUDE decidiu neste 2017 conmemorar o 550 aniversario do levantamento irmandiño coa realización dun xogo sobre o suceso, co que pretende divulgar a historia deste acontecemento dende un punto de vista lúdico.
O xogo conta coa colaboración da Universidade da Coruña e da Deputación da Coruña.

XADREZ

En colaboración con INCUDE e o seu grupo de xadrez CIDU axudamos a divulgar o xadrez. Ao fin e ao cabo é un xogo onde os peóns poden derrubar torres, destruir aos nobles e mesmo ocupar o seu lugar.